بررسی ویژگی­های هنری و شاخصه­ های تزئینی در معماری مصر باستان

مصر باستان یکی از تمدن های اصلی در دنیای باستان است. این تمدن دنیای باستان شاخصه های تزئینی بسیاری در معماری خود دارد که هنر تمدن مصر باستان را به رخ می کشند. ویژگی های هنری و شاخصه های تزئینی هر بنا، وجه تمایز و ویژگی سبکی آن بنا در طراحی و معماری تاریخی بنا خواهند شد. این ویژگی ها در طول تاریخ برای هر سبک معماری متفاوت هستند. مصر باستان در تاریخ هنر و معماری باستان یکی از شاخص ترین و صاحب سبک ترین تمدن ها است. در معماری تزئینی، هر آرایه فرای کیفیات ظاهری خود، دارای ارزشی برگرفته از فرهنگ، هویت، عقیده و آرمان­های آن جامعه بوده است که در قالب آن نقوش، تجسم یافته است. آرایه­های معماری، از سویی ذهن بیننده را به زیبایی ظاهری نقوش و نوع کاربری فضاهای بنایی که نقش و نگار­ها در آن جای گرفته فرامی­خواند. از سوی دیگر، ویژگی های هنری بیننده را به قلمروی راز و رمز­های فرهنگی و معنوی پوشیده در مفاهیم نقش­ها معطوف می‌کند.

بررسی ویژگی های هنری و شاخصه های تزئینی در معماری مصر باستان

تمدن و هنر معماری مصر، متاثر از سه ویژگی اصلی است: اول آنکه تقریباً تمام حکومت­های مصر تنها در جبهۀ داخلی نزاع و کشمکش داشته و تقریباً به دور از هر تمدنی بودند. دوم آنکه مذهب آنچنان رخنه­ای در تمامی زمینه­ها داشته که به ندرت توانسته ­است بدعت یا اندیشه­ای نو و شکلی تازه را در زندگی مردم ایجاد کند. و سوم آنکه رود نیل، علاوه بر ثروتی دائمی، تمدنی خطی را نیز ایجاد کرده که به راحتی پیوند­های اقوام و تجمعات انسانی را امکان­پذیر می­ساخته­است. تمام این شاخصه ها منجر به پدید آمدن ویژگی های هنری شده که تماما به این عوامل وابسته هستند. در ادامه این ویژگی ها را بررسی خواهیم کرد:

1. استفاده از سنگ در اندازه­های بزرگ و تعداد فراوان، استفاده از خط تصویری (هیروگلیف) بر روی سنگ­های دخمه­ها و مقابر، مقیاس بزرگ و خداگونگی در اکثر پدیده­ها
2. استفاده از متون هرمی که دنیای خیال­انگیز خدایان مصری را متصور می­کرده­است.
3. استفاده از زنده­نمایی و جزئیات کامل در نقاشی­های دیواری برای استفاده­ی "کا"
4. مهم­ترین شاخصۀ معماری دوران پادشاهان کهن، مقابر و آرامگاه­های مصری هستند. این آرامگاه­ها در آغاز در قالب یک مصطبه، سپس هرم­های پله­دار، هرم­های خمیده و نهایتاً شکل نهایی و تکامل‌یافته­ی آن­ها، همان اهرام عظیم و سه­گانه­ی جیزه است.
5. اهرام، گنجینۀ علوم مهندسی، ریاضی، اخترشناسی، مجسمه­سازی و نقاشی؛ و نماد موضوعاتی چون رمز و علائم پنهانی، حکمت ازلی، پایداری ابدی و فنون جادوگری بوده­اند.
6. استفاده از سنگ ماندگار و سخت در ساخت معابد و مقابر (به واسطۀ اعتقادات خاص ایشان به دنیای پس از مرگ) و در مقابل، استفاده از مصالح بی­دوام در ساخت مساکن
7. هنر مصریان، ناشی از نگاشت­های مذهبی، مستحکم و اسطوره­ای آن­ها بوده­است.
8. مجسمه­ها غالباً از سنگ و چوب ساخته شده و از لحاظ مقیاس با اندازه­های طبیعی انسان، اختلاف زیادی دارند. در اندیشه و هنر مصریان، کمال دقت و شبیه­سازیِ مجسمه­ها با صاحبان آن­ها رعایت می­گشت.
9. مقبره­های تخته­سنگی، وجه مشخصۀ معماری پادشاهان میانه است؛ بناهایی که جانشین مقبره‌های هرمی پادشاهان کهن بودند. این مقابر، در جلوی خود دارای یک سرسرای ستون­دار بودند.
10. در پیکره­های شبیه­سازی شدۀ دورۀ میانه، ادراک نسبتاً ژرف­تری از شخصیت و حالت روانی انسان به چشم می­خورد. این چهره­ها، کاملاً با چهره­ی رئالیستی متعلق به دوران کهن، تفاوت دارد.
11. وجه مشخصۀ دورۀ پادشاهی جدید، معابد باشکوه آن می­باشد. سردر­ها، ستون­ها و تالار­های داخلی معابد، سه عنصر جدیدی هستند که در معماری معابد مصر آشکار می­گردد.
12. بازشو­های زیر سقفی که در معابد مورد استفاده قرار می­گرفت، اختراع مصری­ها بوده که تا امروز به عنوان یکی از عناصر مهم معماری به حیات خود ادامه داده­است.
13. ستون­های معابد مصری به دو نوع لوتوس و پاپیروس طبقه­بندی می­شوند. ستون­ها و انواع آن­ها مانند دیگر هنر­ها ناشی از اعتقادات حاکم بر جامعه بوده­است.
14. ستون­ها در معماری مصر با عناصر تزئینی پوشانیده شده­است که غالب آن­ها تصاویر یا خط هیروگلیف می­باشند. در صورتی که ستون­های یونانی و ایرانی با شیار­های روی آن، وقار یک ستون را داشته و نقش آن را آشکار می­کنند.

شاخصه های هنری مصر باستان

از سال 3000 ق.م الی 30 ق.م، هنر مصر باستان بر سه اصل استوار بود: حکومت، تقابل و مقیاس.

مقیاس به موقعیت شخص بستگی داشت. به عنوان مثال فرعون را بسیار بزرگ مصور می‌کردند، درحالیکه برده‌ها بسیار کوچک ترسیم می شدند.

از دیگر ویژگی های هنری مصر باستان می توان به ویژگی های زیر اشاره کرد:

خط هیروگلیف

تناسبات

تصویر شانه و چشم تمام رخ و سایز اجزا نیمرخ

پوست خانم‌ها سفید، پوست آقایان سرخ و سیاه

سقف سنگی با ارتفاع زیاد

قطر زیاد ستون‌ها

ساخت فیل‌های فرمالیته و نوشتن به خط هیروگلیف روی آن

رنگ‌های آبرنگی

سلسله مراتب اهرام

استفاده از الیاف پارچه و چوب در مبلمان

مجسمه‌های دارای صورت حیوان و بدن انسان در ستون‌های ورودی شهرها

سرستون‌ها به شکل برگ نخل، زنگوله‌ای و پاپیروسی